Οι προγονικές πεποιθήσεις ως φράκταλ

Αναστασία Νικολίτσα © Sofo Soma 2025

Η σύγκρουση των δύο φύλλων είναι ένα θέμα πολυσυζητημένο, υπερ-αναλυμένο αλλά και διαχρονικό. Η ρίζα αυτής της σύγκρουσης φαίνεται να βρίσκεται πολύ βαθιά στην ιστορία της ανθρώπινης ύπαρξης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ξεκινάει με την δημιουργία του 23^ου ζεύγους χρωμοσωμάτων[1] που καθορίζει το αν μία ψυχή που ενσαρκώνεται θα πάρει αρσενικό ή θηλυκό βιολογικό υλικό. Έτσι μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί αυτή η αρχέγονη σύγκρουση μας αφορά όλους, καθώς το DNA μας περιλαμβάνει και θηλυκά και αρσενικά φυλετικά χρωμοσώματα. Στην Τραυματοθεραπεία, κατά την διαδικασία της επούλωσης του προσωπικού ψυχικού τραύματος αναδύονται στην συνείδησή του θεραπευόμενου εσωτερικές συγκρούσεις που συνδέονται με αυτή την αρχέγονη σύγκρουση. Τις περισσότερες φορές μοιάζουν να υπερβαίνουν τα  αισθητά[2] όρια του χωρόχρονου και απλώνονται στο διηνεκές͘ ως ένα άλυτο ανθρώπινο τραύμα που η προέλευσή του βρίσκεται βαθιά στο παρελθόν, ενώ εμείς βλέπουμε μόνο τις εκδηλώσεις της δόνησής του στο σήμερα, στους ζωντανούς απογόνους. Με άλλα λόγια, «ο αβάσταχτος πόνος που έμεινε ανεπεξέργαστος ή ο μηχανισμός άμυνας που ανέπτυξε ο πρόγονος για να επιβιώσει φαίνεται να ενεργοποιείται και να βιώνεται από ορισμένους απογόνους όταν στην ζωή τους προκύψουν συνθήκες που μοιάζουν με το πρωταρχικό -προγονικό- τραύμα. Μπορούμε να δούμε την επανάληψη του τραύματος στις επόμενες γενιές ως ένα φράκταλ[3] το οποίο πρωτο-δημιουργήθηκε ως αρχικό αποτύπωμα σε κάποιον πρόγονο συγκεκριμένης γενεαλογίας και που επαναλαμβάνει την μορφή του καθώς κινούμαστε στον χωρο-χρόνο» (Νικολίτσα, 2024, σελ. 47).

Ο Carl Jung επανάφερε στην συνείδηση της ανθρωπότητας αυτή την αρχέγονη σύγκρουση αναλύοντας την ανθρώπινη ψυχή με τους όρους Anima και Animus (1959), το θηλυκό και το αρσενικό μας στοιχείο που μέσω της εσωτερικής πόλωσής τους δημιουργούν αυξημένη επίγνωση. Το ασυνείδητο αντιπροσωπεύεται από την Anima/θηλυκό και αντίστοιχα το συνειδητό από τον Animus/αρσενικό. Κανένα από τα δύο δεν καθορίζεται από το φύλο αλλά εκδηλώνεται καθαρά στο επίπεδο της συνείδησης. Το ασυνείδητο είναι άχρονο ενώ το συνειδητό καθορίζεται από τον χωρόχρονο. Η Αnima αποτελεί και τον μεσάζοντα παράγοντα μεταξύ του ασυνειδήτου και του συνειδητού. «Είναι κάτι που ζει από μόνο του, που μάς κάνει να ζούμε- είναι μια ζωή πίσω από τη συνείδηση που δεν μπορεί να ενσωματωθεί πλήρως με αυτήν, αλλά από την οποία, αντίθετα, αναδύεται η συνείδηση» (Jung, 1959, σελ. 27). Επιπροσθέτως, αυτό το θηλυκό στοιχείο της ψυχής μας, όπως λέει και ο Patrick Harpur, «μάς χαρίζει την αίσθηση ότι είμαστε μοναδικοί και ξεχωριστοί» (Harpur, 2011, σελ. 60). Η θηλυκή μας υπόσταση δηλαδή είναι αυτή που θρέφει τον ψυχισμό μας και φροντίζει τον εαυτό σε όλα τα επίπεδα καθώς «πιστεύει στο ‘καλόν κάγαθόν» (Jung, 1959, σελ. 28). Η θηλυκή δύναμη, εφόσον έχει οικειοποιηθεί και ενσωματωθεί από τον άνθρωπο, φέρει τα χαρακτηριστικά της ευκαμψίας ή αλλιώς, υποχωρητικότητας, της ανακατεύθυνσης, της ευαλωτότητας και της δημιουργίας συνδέσεων, κάτι που οι πατριαρχικοί πολιτισμοί προβάλουν ως αδυναμία, παθητικότητα, δόλο και χειριστικότητα (Barton & Huebner, 2020). Παρακάτω θα επιχειρήσω να εξηγήσω, μέσω μίας βινιέτας, πώς αυτή η αρχαία στρέβλωση της αντίληψης για την πραγματική δύναμη της θηλυκής φύσης της ψυχής μας και η αποκοπή από αυτή την δύναμη μπορεί να εμποδίσει την επούλωση ενός προσωπικού ψυχικού τραύματος.

Ένας 30χρονος άντρας που αναζητάει την επούλωση του προσωπικού του τραύματος πρόσδεσης και ενδομήτριας απόρριψης αντιμετωπίζει δυσκολίες στις σχέσεις του με το άλλο φύλο. Στην διαδικασία της Τραυματοθεραπείας συναντάει ένα πολύ σημαντικό και φαινομενικά ανυπέρβλητο εμπόδιο στην πρόσβαση της «ρίζας του τραύματος» (Νικολίτσα, 2024, σελ. 47 & 83), τον ενδομήτριο πόνο απόρριψης. Για την επιβίωση αυτού του πρωταρχικού πόνου κατά την ενδομήτρια ανάπτυξή του, ανέπτυξε νευροχημικούς μηχανισμούς που, κατά την διάρκεια των συνεδριών Τραυματοθεραπείας, εμπόδιζαν την πρόσβαση στην άρρητη κυτταρική μνήμη αυτής της εμπειρίας. Ένα εσωτερικό έφηβο κομμάτι[4] του αναδυόταν συνεχώς ως εσωτερικός προστάτης. Όταν αισθανόταν απόρριψη σε εκείνη τη φάση της ζωής του, απέφευγε να πληγωθεί και, κατά συνέπεια, να καταρρεύσει ψυχολογικά, αναπτύσσοντας επιθετικότητα και θυμό προς οτιδήποτε του θύμιζε αδυναμία και ευαλωτότητα, τόσο μέσα του όσο και γύρω του. Αυτός ο άντρας υπέφερε την εφηβεία του αστήριχτος συναισθηματικά, καθώς δεν υπήρξε κάποια υγιής αντρική δύναμη για να τον καθοδηγήσει. ‘Έτσι κατάφερε να επιβιώσει γεγονότα ή καταστάσεις της εφηβείας που πυροδοτούσαν αυτόν τον αβάσταχτο πόνο της ενδομήτριας απόρριψης με μηχανισμούς αποκοπής από το συναίσθημα, δηλαδή από το θηλυκό ψυχικό υλικό, την Anima. Εξωτερικά αυτό εκδηλωνόταν με επιθετικότητα, σαδισμό και οργή προς τα κορίτσια που ερωτευόταν. Ως γενικό αίτημα θεραπείας είχε αναδείξει ένα παράδοξο[5] γύρω από την σύνδεσή του με το άλλο φύλο. Όσο ήθελε να συνδεθεί με τις γυναίκες που επιθυμούσε ερωτικά άλλο τόσο ένιωθε να κινδυνεύει από την θηλυκή δύναμή τους και έτεινε να αποσύρεται από την βαθύτερη σύνδεση μαζί τους, με διάφορους τρόπους (σωματικούς, συναισθηματικούς ή νοητικούς). Εσωτερικά, εκδηλωνόταν ως αποσύνδεση από το συναίσθημα, φόβος για τις συγκινήσεις που αναδύονται αυθόρμητα μέσω των αισθήσεων, απαξίωση της σημασίας της συμπόνιας για τον ίδιο τον εαυτό και έλλειψη σύνδεσης με το πληγωμένο έμβρυο που έχει υπάρξει και ενσυναίσθησης για αυτό.  Νευροχημικά αυτό λειτουργεί ως αυτοματισμός που τον αποκόβει από το συναίσθημα, τον πόνο, το αίσθημα της αδυναμίας και την ευαλωτότητα, δηλαδή το ψυχικό υλικό της Anima μέσα του. Όπως χαρακτηριστικά δίδαξε ο Jung «τα αρχέτυπα είναι συμπλέγματα εμπειριών που έρχονται πάνω μας ως μοίρα, και τα αποτελέσματά τους γίνονται αισθητά στην πιο προσωπική μας ζωή» (Jung, 1959, σελ. 30).

Κατά την επεξεργασία «της αλήθειας της ζωής[6]» τού θεραπευόμενου (Schwarz et al., 2017) αναδύθηκε η επίγνωση ότι ο μόνος τρόπος που είχε διαθέσιμο, ως έφηβος, -για να αντέξει την ερωτική απογοήτευση, την υπαρξιακή μοναξιά και τον αβάσταχτο πόνο τής μη σύνδεσης με την καρδιά του και την καρδιά των άλλων- ήταν ο θυμός προς οτιδήποτε μέσα του πονούσε και ήταν ευάλωτο. Οτιδήποτε θηλυκό δηλαδή που ανήκει στο πεδίο της Anima. Αυτό, δηλαδή, που αποτέλεσε ψυχική «ανθεκτικότητα» στην εφηβεία στέκεται σήμερα ως ένα ασυνείδητο εμπόδιο στο να έχει κι άλλες επιλογές, να είναι εφικτή η σύνδεση με την καρδιά του, να μπορεί να μετασχηματίζει τα συναισθήματα, εφόσον τα βιώνει, και να ολοκληρωθεί ως άνθρωπος καθώς συνδέει το θηλυκό με το αρσενικό μέσα του.

Η πιο σημαντική συνειδητοποίηση κατά την επεξεργασία αυτού του εμποδίου ήταν ότι δεν θα καταστραφεί ο ίδιος αν τελικά στραφεί με συμπόνια προς το πληγωμένο έμβρυο/παιδί/παιδί που ήταν – όπως λανθασμένα πίστευε – αλλά θα καταστραφεί η σκεπτομορφή[7] την οποία “τάιζε” και στην οποία στηριζόταν για την επιβίωσή του, για πολλά χρόνια. Η πεποίθηση δηλαδή ότι ο ίδιος κινδυνεύει από αυτά τα πονεμένα κομμάτια του εαυτού και για αυτό πρέπει να τα εξαφανίσει, έτσι ώστε να θεραπευτεί, είχε δημιουργήσει την πραγματικότητά του και είχε καθορίσει την θέση και στάση του προς οτιδήποτε θύμιζε συγκίνηση ή συναίσθημα. «Ίσως τελικά να μην πρέπει να τα πετάξω… πίστευα ότι ο πνευματικός δρόμος προϋποθέτει να τα πετάξω για να θεραπευτώ αλλά δεν είναι έτσι… δεν είχα καταλάβει σωστά» (λόγια του θεραπευόμενου από την συνεδρία).

Ο αβάσταχτος και ανεπίλυτος πόνος που ερχόμαστε να αντιμετωπίσουμε κατά την βίωσή μας στην Γη φαίνεται να έχει δημιουργήσει μία στρεβλή πεποίθηση γύρω από την αξία της συναισθηματικής, θηλυκής μας, φύσης. Όπως λέει και ο Patrick Hurpur «τα αρχέτυπα είναι, όπως και η ίδια η ψυχή, “κενά” από μόνα τους. Μπορούν να γίνουν γνωστά μόνο μέσα από τις πολλές εικόνες που υιοθετούν. Αλλάζουν μορφή, παίρνουν διαφορετικές αξίες, διαφορετικές μάσκες, ανάλογα με τη σχέση στην οποία βρίσκονται» (Harpur, 2002, σελ. 91). Αναζητώντας την καταγωγή αυτού του αρχετύπου ανακαλύψαμε ότι η ρίζα του βρίσκεται στα βάθη της ιστορίας της ανθρωπότητας και επαναλαμβάνεται στους αιώνες των αιώνων ως ένα φράκταλ. Στον συγκεκριμένο άντρα μετα-δόθηκε  μέσω της πατρικής γενεαλογίας αίματος και μάλιστα από προγόνους από τους οποίους είχε μεγάλη χρονική αλλά και φυσική απόσταση. Δεν υπήρξε δηλαδή καμία ρητή μνήμη ή αφήγηση για τους προγόνους που φέρανε την ίδια στρεβλή πεποίθηση προς την θηλυκή πτυχή του εαυτού και που επηρεάστηκε καθοριστικά η ζωή τους από αυτή.

Τόσο η πληροφόρηση όσο και η πρόσβαση στο περιεχόμενο αυτού του αρχέτυπου ήταν δυνατή μέσω αυτού που ο φιλόσοφος της επιστήμης Ervin Laszlo αποκαλεί κβαντικό, δια-πληροφοριακό, συμπαντικό πεδίο διασύνδεσης. Ένα διασυνδετικό κοσμικό πεδίο που διατηρεί και μεταφέρει πληροφορίες και το οποίο αποτελεί τη σταθερή και διαρκή μνήμη του σύμπαντος, κρατώντας το αρχείο όλων όσων έχουν συμβεί στη Γη και στο σύμπαν (Laszlo, 2004). «Τα πεδία του πνεύματος και του φυσικού σώματος … είναι το μέσον για μια τέτοια σύνδεση με το πεδίο της ανθρώπινης συνειδητότητας, με βασικά εργαλεία την πρόθεση, την διαίσθηση και την φαντασία και διαμεσολαβητή το πεδίο του νου» (Νικολίτσα, 2024, σελ. 228). Έτσι ο θεραπευόμενος «πληροφορήθηκε» ότι στην πορεία της μεταβίβασης αυτού του αρχέτυπου υπήρξαν πρόγονοι, άντρες και γυναίκες, που εξαιτίας αυτής της αποσύνδεσης από τα συναισθήματα και της αποστροφής προς το βίωμα του πόνου ως κάτι καταστροφικό, κατέληξαν στην αυτοχειρία. Ο πόνος τους βιώθηκε από τους ίδιους ως κάτι που «δεν θα τελειώσει ποτέ»,  ως «κάτι που σαπίζει» μέσα τους, ως «πετρωμένο κλάμα». Αυτό που οδήγησε στην φυγή από την ίδια την ζωή ήταν το περιεχόμενο του αρχετύπου: τα συναισθήματα είναι απεχθή και φανερώνουν αδυναμία, και κάθε αδυναμία πρέπει να αποφεύγεται, πάση θυσία, προκειμένου να μην αναδυθεί το αίσθημα της ευαλωτότητας.

Έτσι, μέσα από μία βαθιά, ενσώματη και διαισθητική διαδικασία συντονισμού και ενθύμησης, μέσω του νευρικού του συστήματος, του πρωταρχικού πόνου ο θεραπευόμενος μπόρεσε να επανασυνδεθεί με την ουσία αυτού που καθόρισε την εφηβική ζωή του και επηρέασε τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την ζωή και τον τρόπο που  ανταποκρίνεται στα συναισθήματα ως ενήλικας στο σήμερα. Συνεπακόλουθα, άνοιξε η αντίληψή του προς τα τραυματισμένα εσωτερικά παιδιά με περισσότερη ενσυναίσθηση, ενδυναμώνοντας την τωρινή ενήλικη οπτική/εαυτό.

Τα κοινά στοιχεία που θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουν «κληρονομηθεί» μαζί με αυτό το αρχέτυπο, στην συγκεκριμένη γενεαλογία και χωροχρονική θέση, είναι:

• Η αδυναμία έκφρασης και επικοινωνίας των συναισθημάτων προς τα έξω.
• Η πεποίθηση ότι ο πόνος και τα δύσκολα συναισθήματα διαρκούν για πάντα.
• Το ανομολόγητο μίσος προς όλους, και προς τον Θεό.
• Ο διαχωρισμός του σώματος μεταξύ δεξιάς και αριστερής πλευράς. Η μία πετρωμένη (δεξιά- αρσενική) και η άλλη ‘φλεγόμενη’ από ανεπεξέργαστα συναισθήματα (αριστερή – θηλυκή).
• Το πέτρωμα του συναισθήματος, το οποίο δεν επιτρέπει το πένθος και την απώλεια και κατά συνέπεια την αλλαγή και τα νέα ξεκινήματα.

Στην σύγχρονη, «εξευγενισμένη», Δυτική, «πολιτισμένη» κοινωνία μας αυτές οι πραγματικότητες εκδηλώνονται κρυφά, εσωτερικά, στο αόρατο πεδίο εντός και εκτός μας. Ως φράκταλ ένα τέτοιο αρχέγονο αρχέτυπο που μέχρι σήμερα συντηρεί το μίσος προς τις ίδιες της γυναίκες αλλά και τον πόλεμο προς οτιδήποτε μοιάζει με θηλυκή δύναμη, «φαίνεται να μπορεί να απλώνεται γεωμετρικά και στο παρελθόν και στο παρόν, να διατηρείται το ίδιο ή να αναπαράγεται όσο κανείς μεγαλώνει ή μικραίνει την εστίασή του» (Νικολίτσα, 2024, σελ. 165-166). Το συναντάμε στις πιο εμφανείς εκδηλώσεις του, σε όλους τους ανθρώπους, αρσενικά και θηλυκά, ως: 

• βία και απόρριψη προς τα παιδιά (και τα εσωτερικά),
• αποστασιοποίηση από τις συγκινήσεις που αναδύονται μέσω του σώματος και αποσύνδεση από τα συναισθήματα,
• κράτημα απέναντι στην ευγενή τρυφερότητα,
• επιθετικότητα κατά την εγγύτητα,
• απαξίωση στην εκδήλωση ευαλωτότητας,
• κατάργηση της επίγνωσης μέσω της διαίσθησης,
• ανταγωνισμό αντί για θρέψη,
• κυριαρχία αντί για συνύπαρξη, κ.ά.

Όπως τονίζει και ο Richard Tarnas (1991) η κρίση του σύγχρονου ανθρώπου είναι μια ουσιαστικά ανδρική κρίση. Το αρσενικό και το θηλυκό μέσα μας διαιωνίζει έναν πόλεμο αιώνων ερήμην μας, φέροντας πτυχές του συλλογικού, διαγενεακού και προσωπικού υλικού ως εμπόδιο στην εξέλιξή μας ως είδος και ως πνευματικά όντα που αναζητούμε την αγάπη. Φέροντας αυτό το υλικό στην αναδυόμενη συνείδησή μας μπορούμε να ελευθερωθούμε από στρεβλές πεποιθήσεις διευρύνοντας την συνείδησή μας έτσι ώστε οι επόμενες γενιές να γεννηθούν με περισσότερες επιλογές από ότι οι πρόγονοί μας και πιο κοντά στην αληθινή ανθρώπινη φύση μας που εμπεριέχει την σοφία και δύναμη του αρσενικού και του θηλυκού.

---

 

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Barton, B. & Huebner, L., 2022. Feminine power: a new articulation. In Psychology and sexuality Journal, Volume 13, issue 1

Corrigan, F.M. & Hull, A.M., 2018. The Emerging Psychological Trauma Paradigm: an Overview of the Challenge to Current Models of Mental Disorder. International Journal of Cognitive Analytic Therapy & Relational Mental Health, vol. 2, pp. 121-146

Harpur, P., 2002. The Philosophers’ Secret Fire: A History of the Imagination. Penguin Books

Harpur, P., 2011. The secret tradition of the Soul. Evolver Editions, Berkeley, California

Jung, C. G., 1959. The Archetypes and the Collective Unconscious. Princeton University Press

Laszlo, E., 2004. Science and the Akashic Field: An Integral Theory of Everything. Inner Traditions

Νικολίτσα, Α. 2024. Το φράκταλ της ύπαρξης: σώμα-νους-πνεύμα στην επούλωση του ψυχικού τραύματος. Ιδιωτική έκδοση. ΙSBN 978-618-00-5487-3

Νικολίτσα, Α., 2020. Το Εγώ και οι άλλοι στην θεραπεία του τραύματος. Άρθρο ©2020 SofoSoma – Διαθέσιμο στο https://sofosoma.gr/?p=86

Tarnas, R. 1991. The Passion of the Western Mind: Understanding the Ideas that Have Shaped Our World View. The random house publishing group.